Społeczności tubylcze - Małe Ludy Północy - Arktyka.org

Arktyka.org - Serwis o małych ludach Północy

Serwis o Małych Ludach Północy

Jesteś autorem tekstu?
Chcesz zamieścić artykuł?
Skontaktuj się »


Regiony - Ameryka


Ameryka


Specyfika amerykańskiej części Arktyki polega na jej podziale. Abstrahując w tym miejscu od wydzielonego 1 kwietnia 1999 roku autonomicznego terytorium Nunavut i skupiając się wyłącznie na ludności eskimoskiej i subarktycznej, pod względem kulturowym rejon ten ciągnie się od wschodniej Grenlandii aż po Czukotkę w Rosji. Dla lepszego wyobrażenia obszar Arktyczny zamieszkiwany przez Eskimosów to w linii prostej 5 500 kilometrów. Na tak wielkim terenie mieszka najmniej liczna społeczność na świecie, sięgająca zaledwie około 110 tysięcy osób.* Natomiast właściwa liczba dla Arktyki amerykańskiej wynosi 57,152 Eskimo i 23,797 Aleutów.** Pod względem kulturowym dzielą się Eskimosi, obok wielu drobnych odłamów lokalnych, na trzy grupy podstawowe: Inupiak, Yupik oraz Aleutów. I tak:

1. Inupiak:
- Eskimosi Cieśniny Beringa,
- Eskimosi regionu Kotzebue,
- Eskimosi wnętrza Północnej Alaski,
- Eskimosi północnego wybrzeża Alaski,
- Eskimosi Mackenzie,
- Eskimosi Miedzi,
- Eskimosi Netsilik,
- Eskimosi Karibu,
- Eskimosi Wyspy Southampton,
- Eskimosi Iglulik,
- Eskimosi Ziemi Baffina,
- Eskimosi Labradoru,
- Eskimosi polarni,
- Eskimosi Grenlandii Zachodniej,
- Eskimosi Grenlandii Wschodniej.
2. Yupik:
- Eskimosi syberyjscy,
- Eskimosi Pacyfiku,
- Eskimosi Południowo-Zachodniej Alaski.
3. Aleuci.


Językowo natomiast możemy przyjąć, że wszystkie te grupy porozumiewają się jednym językiem eskimoskim, który dzieli się na różne odmiany i dialekty. Twierdzenie to wystosował Marian Adamus, który doszedł do wniosku, że wszystkie dialekty są odmiankami takiego samego języka eskimoskiego, ponieważ posługujący się nimi Eskimosi używają takiego samego systemu końcówek fleksyjnych. (1) Innymi słowy mówiąc, rozbieżności fonetyczne i leksykalne, szczególnie duże między dialektem polarnym a aleuckim, nie są relewantne w rozstrzyganiu o samodzielności językowej mowy danej grupy społecznej. (2) Obecnie natomiast, obok właściwego wszystkim odłamom języka eskimoskiego i jego 'gwar', używają również języków narodowych w zależności od państwa, w granicach którego zamieszkują. I tak: Eskimosi Grenlandzcy - duńskiego, Eskimosi kanadyjscy, Alaskańscy i Aleuci - angielskiego oraz Eskimosi syberyjscy - rosyjskiego.

Nunavut

Canada Arctic Indigenous Population
Mapa procentowego udziału ludności tubylczej w stosunku do liczby ludności napływowej.
Źródło: http://maps.grida.no/

Sytuacja Eskimosów kanadyjskich zmieniła się diametralnie po 1 kwietnia 1999 roku, kiedy z olbrzymiego Północnego Terytorium utworzono Nunavut - ojczyznę Eskimosów. Oczywiście zanim doszło do wydzielenia nowej jednostki administracyjnej, akt ten był poprzedzony wieloma spotkaniami przedstawicieli po obydwu stronach, negocjacjami i porozumieniami. Wszystkie te ustalenia pomiędzy reprezentacją Inuit a rządem kanadyjskim były zalążkiem autonomicznego terytorium. Doszło do tego w wyniku referendum przeprowadzonego 4 maja 1992 roku na obszarze Terytorium Północno-Zachodniego (Northwest Territories) gdzie 8334 głosujących za (53%), przeciwko 7020 (47%), wypowiedziało się za jego podziałem i wykrojeniem z jego wschodniej części (około 60%) ojczyzny Eskimosów pod nazwą Nunavut, co w ich rodzimym języku - Inuktitut - oznacza "nasz kraj". (3) Tym samym był to precedensowy przypadek w historii Kanady (nie licząc wydzielonych wcześniej indiańskich rezerwatów), uznania roszczeń ludów tubylczych do tak znacznego terytorium. Nie oznacza to jednak, że problemy Eskimosów zniknęły wraz z powstaniem Nunavut. Obok ekonomii, choć ta znacząco wpływa na styl i sposób bycia (niekiedy nawet determinuje pewne zachowania), sen z powiek spędza przyszłość młodej generacji i ich wybory życiowe, które w znaczącym stopniu nie uwzględniają wartości, którymi kierowały się poprzednie pokolenia. Coraz częściej młodzież wybiera osiadły tryb życia, rezygnując tym samym z tradycji łowieckich i myśliwskich. Porzucając więc tradycyjne, ryzykowne i niebezpieczne zawody myśliwych, łowców oraz hodowców i zatrudniając się w wielkich koncernach przemysłu rybnego czy naftowego, stają się z ludzi zawodowo wolnych pracownikami najemnymi, wbrew ugruntowanej tradycji swobodnego życia. Zmiany te rzutują na rozwój psychiczny i intelektualny młodego pokolenia Eskimosów, które rzadziej niż ich ojcowie i dziadowie zadaje sobie pytanie, czy ceną nowoczesności musi być sprzeniewierzenie się tradycji? (4) Na temat tego pytania i innych odpowiedzi poszukamy w dziale 'Artykuły' - region Ameryka.

Obok "właściwych" Eskimosów, których dotyczy ten serwis, wybierzemy się również nieco bardziej na południe - w tereny subpolarne. Obszar ten zamieszkują grupy Indian, które od wieków miały bezpośredni kontakt i większy bądź mniejszy wpływ na Eskimosów. Prowadziły z nimi transakcje handlowe, niekiedy dochodziło do napięć i krwawych potyczek jednak przede wszystkim, dzięki tym kontaktom, następowała wymiana kulturowa. Należy tutaj wymienić takie plemiona jak Cree, Naskapi, Montagnais, Kaska czy Tanaina na Alasce. Obszar ten to głownie tajga, którą eksplorowali od XVI wieku również biali handlarze i misjonarze. Oczywiście kontakty te miały różne nasilenie w zależności od regionu i przychylności tubylców, i tak: na Grenlandii, Alasce i Czukotce częściej, rzadziej na północy Kanady.***

Canada Subarctic Indigenous Population
Mapa rozmieszczenia poszczególnych plemion ludności tubylczej rejonu subarktycznego Kanady i Alaski.
Źródło: http://www.angelfire.com/realm/shades/nativeamericans/1maps.htm

Obecnie zwykło się mówić o Eskimosach, ich kulturze i problemach, jako o całości - "...Eskimo cultures from Greenland to Siberia..." (5), jednak porządkując informacje zawarte w tym serwisie dokonałem rozdziału na Grenlandię, Amerykę i Azję (Rosja syberyjska). Mając bowiem świadomość, że nie ominą nas kwestie paneskimoskie, zostawiłem furtkę w dziale 'Artykuły' pod nazwą "ogólne".

Przypisy

* Oczywiście są to szacunkowe dane, łącznie z Grenlandią i Czukotką.
** Dane pochodzą ze strony US Census Bureau i odnoszą się do roku 1990. Więcej na stronie www.census.gov, patrz: 1990 CP-2-1, 1990 Census of Population, Social and Economic Characteristics, United States Summary. 1990 CP-2-1A, 1990 Census of Population, Social and Economic Characteristics, American Indian and Alaska Native Areas.
1. M. Adamus, Eskimosi. Kultura, język, folklor, PWN Warszawa 1989 r., s. 10-11.
2. tamże, s. 11.
3. J. Machowski, Inuit. Opowiadania eskimoskie, Warszawa 1999 r., s. 246.
4. tamże, s. 338.
*** Na temat historii, wpływu i konsekwencji interakcji i kolonizacji tubylczych ludów Arktyki, patrz dział 'Artykuły'.
5. T. Allan, Ch. Philips, M. Kerrigan, P. Vitebsky, Spirits of the snow. Arctic myth, Amsterdam 1999, s. 14.


Tekst: Włodek Rybicki

Pozostałe tematy, które mogą cię zainteresować

Przedstawiamy raport dotyczący danych statystycznych Inuitów kanadyjskich. Raport został opublikowany przez Inuit Tapiriit Kanatami (ITK) organizację, która zrzesza 55000 Eskimosów żyjących w 53 wspólnotach na całym regionie Inuvialuit czyli Kanadyjskim Terytorium Północno-Zachodnim, Nunavut, Nunavik (Północny Quebec) i Nunatsiavut (Północny Labrador) oraz rozległych regionach Polarnych, nazywanych przez Eskimosów Nunangat. ITK założona została w 1971 roku i reprezentuje oraz wspiera interesy Eskimosów na różnych płaszczyznach - społecznej, kulturowej a także politycznej.

więcej

Dzisiejsi Eskimosi Labradorscy wywodzą się z tak zwanej kultury Thule. Na teren Półwyspu przybyli stosunkowo niedawno, bo w drugiej połowie XV w., czyli na krótko przed Europejczykami. W odróżnieniu od pozostałych grup kanadyjskich Eskimosów, Inuici Labradorscy bardzo wcześnie zetknęli się z białymi kolonizatorami. Pierwsze spotkania miały miejsce już koło 1760 roku. Znaczący wpływ na kontakty między Inuitami Labradorskimi a Białymi mieli osiadli w Nowej Fundlandii i Labradorze Bracia morawscy. Dzisiaj teren ten nazywany jest Nunatsiavut a Inuici posiadają szeroką autonomię.

więcej

Podział regionalny

Podział regionalny dokonany został między kraje, których granice bezpośrednio sąsiadują z wydzielonym przez południki rejonem arktycznym. Te styczne należą do Kanady, Stanów Zjednoczonych, Rosji, Norwegii oraz Danii - wyjątek stanowi tutaj Grenlandia i niektóre wyspy. Przynależność poszczególnych sektorów Arktyki determinuje podział ludności autochtonicznej, znajdującej się w obrębie danego państwa. Należy w tym miejscu zwrócić uwagę, że owa przynależność państwowa dzieli niekiedy poszczególne grupy pomiędzy różne kraje. Tak dzieje się w przypadku Saamów w Skandynawii, Yupik syberyjskich i alaskańskich oraz Eskimo między Grenlandią i Kanadą.

Regiony:

imgGrenlandia

imgAzja

imgAmeryka

imgEuropa


Arktyka

Zobacz fascynujący świat lodu na filmach

Arktyka

Wspaniałe zdjęcia, surowość i piękno dzikiej przyrody

Zobacz »