Eskimosi. Kultura, język, folklor

strona:

1 |  2  |  3

• Rozdział siódmy - "W Iglu". Eskimoski czas, pojawienie się słońca, powracający dzień, powracające ptactwo itd. to nazwy poszczególnych miesięcy dialektu północnogrenlandzkiego. Adamus porównuje je z nazwami leksykalnymi angielskimi, francuskimi czy polskimi. Następnie tłumaczy pochodzenie poszczególnych nazw miesięcy, które były odwzorowaniem pór roku, zjawisk w przyrodzie czy wykonywanych prac gospodarskich w danym czasie. Dla Eskimosów najważniejszą porą roku był okres zimowy. To wtedy polarna noc zaganiała całą grupę do swoich domów. Ciemne miesiące spędzali na rozmowach, pracach domowych i ceremoniach. Siedziby skonstruowane były z wyrzuconego przez morze drewna, z kości ssaków morskich, kamieni i torfu. Natomiast domy ze śniegu budowano sporadycznie, zazwyczaj podczas polowań. Zresztą były one po pierwsze niewygodne (zimne i wilgotne) a po drugie pracochłonne i mało trwałe. Adamus pisze o nich następująco: do zbudowania trwalszego domu śniegowego na zimę był potrzebny zbity, twardy śnieg, naniesiony przez burzę śniegową; inny był bezwartościowy. Iglu śniegowe miało tę ujemną stronę, że nie można było podnieść w nim temperatury powyżej zera i trzeba było spać w ubraniach lub w śpiworach ze skór dużych fok [7]. Jako społeczność patrialchalna, wnętrze i strefa przydomowa były enklawą kobiet. W środku panował określony ład i porządek. Każdy z domowników miał swoje miejsce i obowiązki. Kończąc rozdział Marian Adamus wspomina o XIX-to wiecznych kontaktach Duńczyków z Eskimosami grenlandzkimi, ich niezrozumieniu dla miejscowych zwyczajów i początkach chrystianizacji.

Rysunek śniegowego iglu zamiast słów: "Tu mieszkają Eskimosi" Źródło: str 44

• Rozdział ósmy - "Łowy". Rozdział łowy rozpoczyna się od dwóch przypadków podczas nieudanego polowania, następujących po nich konsekwencjach dla całej grupy oraz zaradczej ingerencji Angakoka - eskimoskiego szamana. W obu przypadkach zawinił sam myśliwy bądź jego rodzina, która naruszyła tabu. życie przeciętnego Eskimosa zmagającego się z nieokiełznaną przyrodą naszpikowane było licznymi nakazami, stąd o niedopatrzenie nie było trudno. Funkcja Angakoka w społeczeństwie Inuitów była więc niezbędna. Czasami nawet był on "wypożyczany" do przeprowadzenia odpowiednich "zabiegów", jeżeli grupa nie dysponowała własnym szamanem, lub nie posiadał on wystarczających kwalifikacji.
Kolejne strony książki poświęcił Adamus roli psa. Pies stanowił nieodłączny element każdego łowcy, nie tylko służąc jako środek transportu i zwierzę pociągowe ale również jako pomocnik, tropiciel i stróż. Zamożność liczono ilością posiadanych psów, które Eskimos był w stanie utrzymać. Jednak w czasach myśliwskich niepowodzeń i marnej prosperity to one pierwsze szły pod nóż, odciążając właściciela i stając się zarazem środkiem przeżycia.
Dla Inuitów z wybrzeży podstawą wyżywienia była foka. Autor wykazuje na jej podstawie bogactwo eskimoskiego języka. Odpowiednimi nazwami określano fokę na podstawie jej wyglądu zewnętrznego, gatunku, umaszczenia, wieku, dojrzałości płciowej, zachowań godowych, ciężarnych samic itd. Ogólnie określeń było mnóstwo. Eskimosi wypracowali specjalne techniki polowań na te ssaki przy użyciu harpuna z ruchomym grotem, zarówno na lądzie (lodzie) jak i na wodzie (z kajaka). Oto kilka gatunków fok występujących w Arktyce wraz z ich nazwami w języku Inuit:

• foka grenlandzka (Pagophilus grenlandicus) - Ataaq
• nerpa (Pusa hispida) - Natseq
• kapturnik (Cystophora cristata) - Natserssuaq
• foka wąsata (Egignatus barbatus) - Ugssuk lub Taqamuaq

Po udanym polowaniu łowca transportował zdobycz w pobliże iglu, gdzie następował podział tuszy. Po oprawieniu, kobiety przystępowały do zagospodarowania mięsa i garbowania skór. W zależności od wieku, gatunku, rodzaju skóry, umaszczenia, decydowano w jaki sposób skóra zostanie wyprawiona (cienka lub miękka bądź twarda albo też porowata lub gęsta etc.) i na co będzie przeznaczona.

Arctic seal hunter Źródło: © A.C.E.

Końcową część rozdziału Adamus poświęca krótkiemu opisowi polowań na duże ssaki morskie - morsy, narwale oraz biełuchy ze szczególnym uwzględnieniem ich nazw eskimoskich.

Przeanalizowaliśmy do tej pory ponad 100 stron książki Mariana Adamusa pt. Eskimosi. Kultura, język, folklor. Kolejne rozdziały, których łączna liczba wynosi 16 pozostawiam do samodzielnego zapoznania. Warto, gdyż jest to unikatowe polskojęzyczne opracowanie. Poruszane w niej tematy oddają podstawowy ale za to stosunkowo pełny i usystematyzowany obraz kultury Inuitów mimo, iż autor skupił się w swoich obserwacjach przede wszystkim na zagadnieniach związanych z językiem.

Przypisy:
1. M. Adamus, Eskimosi. Kultura, Język, Folklor, PWN Warszawa 1989 r., s. 11.
2. ibidem str., 39.
3. ibidem str., 40.
4. ibidem str., 51-52.
5. ibidem str., 59.
6. ibidem str., 63.
7. ibidem str., 89.

Marian Adamus - Wywodził się z góralskiej rodziny z okolic Bielska-Białej. W 1962 r. otrzymał stopień doktora habilitowanego na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu. W kwietniu 1981 r. w pierwszych demokratycznych w historii opolskiej Wyższej Szkoły Pedagogicznej wyborach na stanowisko rektora (poprzednich rektorów mianowało ministerstwo) wybrano prof. M. Adamusa. Pracownik w Instytucie Filologii Angielskiej Uniwersytetu Opolskiego. Zmarł dosyć nieoczekiwanie W listopadzie 1993 roku.

Na temat poszczególnych regionów Arktyki zobacz:

Dział Regiony - Europa

Dział Regiony - Ameryka

Dział Regiony - Grenlandia

Dział Regiony - Azja

1 |  2  |  3